Hınıs'lı olup, Ankara'da bürokrat olarak başarılı görevler icra eden araştırmacı kimliği ile de öne çıkan, Cemil USANMAZ 'ın 2014, 2015 tarihli baskılardan sonra "Hınıs İlçesi'nin Dünü ve Bugünü " 2022 tarih baskılı kitabı okuyucularına sunulmuştur.
"Hınıs İlçesi'nin Dünü ve Bugünü" kitabın yazarı Bürokrat Cemil USANMAZ 2013 tarihinden beri Hınıs ve o bölgenin tarihi araştırmalarını yapmakta. Yazar genellikle yaptığı tüm atraştırmalarını devlet arşivlerine dayalı belege ve dökümanlarına göre yapmaktadır. Kitapta ki tüm bilgiler tamamen araştırma eseri olarak ortaya çıkmıştır. Bölgenin hakkında bilgi ve belge edinmek istiyenler için en büyük araştırma kaynak olarak okuyucularıyla buluşturmaktadır.
Tarih öncesi çağlarda Aras ve Fırat nehirlerin geçtiği vadilerde yer alan Hınıs İlçesi, çok sayıda yükselip sönen eski medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır.
Hınıs Osmanlı döneminde 1514 yılında kaza, 1534 yılında ise sancak yapılmıştır. 1855 yılında kaza ve 1865 yılında tekrar sancak yapılarak Erzurum Eyaletine bağlanmıştır. 1924 yılında ise kaza yapılarak Erzurum vilayetine bağlanmıştır.
Erzurum’un mevcut 20 ilçesinden biri olan Hınıs, eski ve tarihi bir ilçedir. Daha önceleri Hınıs’a bağlı durumda olan Karayazı 1937 yılında, Tekman 1946 yılında Hınıs’tan ayrılmıştır. Karaçoban ise 1988 yılında Hınıs’tan ayrılarak ilçe olmuştur. Görüldüğü üzere Hınıs, adeta diğer ilçelere hüviyet kazandıran ve bünyesinden ilçe çıkaran tarihi bir ana şehir konumundadır.
Hınıs, 1283 Km² yüzölçümü, 1720 metre rakımı, 98 mahalle ve 1 Belediyesi olan ilçedir. Ülkemizde 1927 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımında, Hınıs’ın toplam nüfusu 23.035’ tir. 2021 yılında ise ilçenin toplam nüfusu 25.480’e yükselmiştir. Yani Hınıs’ın genel nüfusunda 94 yıllık sürede % 11 artış olmuştur. Halen nüfusun % 33’ ü şehirde, % 67’ si ise kırsal alanlarda (köylerde) yaşamaktadır.
İlçenin her iki tarafından geçmekte olan Hınıs Çayı kolları üzerinde bulunan Riviera ve Tekne tipi özelliklerine sahip bulunan Hınıs Kanyonu, ülkemizin sayılı kanyonları arasında yer almaktadır. Fakat bu doğal zenginlik kaynağının turizme açılması için bugüne dek hiçbir faaliyet yapılmamıştır.
İlçenin, Hınıs Ovası adıyla anılan ve tarımsal faaliyetlerin yoğun olarak yapıldığı bir ovası bulunmaktadır. Ova, Bingöl Dağı eteklerinden Güzelbaba Dağı dibine kadar yaklaşık 45 km. uzunluğuna sahiptir. Genişliği 8-10 km. civarında olup, Hınıs Çayı istikametine doğru gittikçe daralır. Ovanın toplam yüzölçümü 410 km2 ‘ye yaklaşmaktadır. Hınıs ovasında topraklar aluviyal nitelikli olup, doğal olarak sulanmaktadır.
Son 100 yılda Hınıs’ta 3 deprem olmuştur. 31.05.1946 yılında Varto-Hınıs’ta vuku bulan deprem 5,7 şiddetinde olup 839 kişi hayatını kaybetmiştir. Ayrıca 07.03.1966 yılında 5,6 şiddetinde bir deprem olmuştur. Bu depremde de 14 kişi hayatını kaybetmiştir. En fazla can ve mal kaybına sebebiyet veren deprem ise 19.08.1966 tarihinde olmuştur. Hınıs ve Varto’da ilçelerinde 19.08.1966 tarihinde meydana gelen ve 6,9 şiddetinde olan bu depremde 2.394 kişi hayatını kaybetmiş, 1.489 kişi de yaralanmıştır. Hınıs’ta son 100 yılın en büyük göç olayı bu depremden sonra başlamıştır. İlçe ’den Anadolu’nun farklı ilerine göç edenlerin büyük kısmı geri gelmemiştir.
Ülkemizde, İl ve ilçelerin Sosyo ekonomik gelişmişlik seviyeleri 6 guruba ayrılarak değerlendirilmiştir. 1. Gurupta yer alan ilçeler en gelişmiş, 6. Gurupta yer alanlar ise en az gelişen ilçelerdir. Erzurum’un 20 ilçesinin % 35’i yani 7 tanesi 6. grupta bulunuyor. Hınıs, Şenkaya, Çat, Köprüköy, Tekman, Karaçoban ve Karayazı ilçeleri hem Erzurum’un hem de Türkiye’nin en az gelişen ilçeleridir. Hınıs İlçesi de 6. Grupta yer almış olup Erzurum ilçeleri arasında 14. Sırada bulunmaktadır. Ülkemizde toplam 973 ilçe içerinde 882. sırada bulunan Hınıs en az gelişmiş ilçeler arasındadır.
Başköy Barajı, Hınıs İlçesi Başköy Çayı üzerinde kurulmuştur. Bu baraj sulama
amacıyla 1995 yılında inşasına başlamıştır. Barajın gövde dolgu işlemleri tamamlanmış olup, yapımı devam eden tünellerin bitmesi ile 2022 yılında hizmete gireceği hedeflenmiştir. Başköy barajının sulayacağı alan 20.535
hektardır. Barajdan sağlanan su ile Hınıs ve Karaçoban tarım arazilerinin önemli bir kısmının sulama suyu ihtiyacı karşılanacak, bitkisel ürünlerde, hem üretim hem de verim artışı olacaktır.
Hınıs ve Erzurum arasındaki karayolu ulaşımını sağlamak üzere 1977 yılında başlayan “Köprüköy – Hınıs - Varto Karayolu Projesi” 45 yıldır devam etmektedir. Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından Yürütülen bu proje 2025 yılında bitirilmesi hedeflenmiştir. 148 Km uzunluğunda olan bu yolun Proje bitim süresi her yıl uzatılıyor.
Bugüne dek Hınıs’ın tanıtımı konusunda bir eserin bulunmaması bir eksikliktir.
İlçelere yapılacak yatırımlarda projeler hazırlanırken, ilçenin iklimi, arazi varlığı, tarımı, yıllar itibarıyla nüfus projeksiyonları ve doğal kaynakları… gibi değerler çok önemlidir. Bir ilçedeki hayvan sayısı dikkate alınarak deri işleme tesisi, süt fabrikası ve yem fabrikası düşünülebilir. Yatırımcının mevcut potansiyeli görmesi gerekiyor.
Hınıs'a ait istatistiki bilgileri resmi kaynakları taranarak sunmaya çalıştım. Hınıs’ın ülkemizde Kuzeydoğu ve Güneydoğu kesimlerini birbirine bağlayan yol üzerinde olması, ilçenin ekonomi alanında gelişmesini sağlamakla birlikte ticari anlamdaki uzun vadeli avantajını da korumaktadır.
Yıllarca ülkemizin değişik yörelerinde çalışırken ilçelerin ve illerin raporlarını hazırladım. İlçem olan Hınıs hakkında bir eser yazma konusunda kendimi sorumlu hissetim. Hınıs’a ait tanıtıcı bir eser, hatta broşür dahi bulunmaması beni bu eserin yazılmasına mecbur etmiştir. Bu eser hazırlanırken, bilgi temininde oldukça sıkıntı yaşanmıştır. Sorun Hınıs’a ait bilgilerin yıllar itibarıyla kayıt altına alınmamış olması ve ilçeyle ilgili bilgilerin hepsinin bir arada olduğu derli-toplu arşivinin bulunmamasıdır. Yine kayıtlara geçen bilgilerin çoğunun da yetersiz ve çelişkili oluşu bilgi derlemeyi zorlaştırmıştır.
Bu kitap’ ta ticari ve siyasi amaç güdülmediği gibi ülkemizin birlik ve beraberliğine zarar verecek her türlü akımlardan da uzak durulmuştur. Kitabın ilk baskısı, Hınıs’lı olup ilçe dışında gurbette yaşayan hemşerilerimizin yoğun ilgisini çekmiş ve kısa sürede tükenmiştir. Olumlu tepki ve talep üzerine yeni ilavelerle ikinci ve üçüncü baskılar yapılarak okuyucuların hizmetine sunulmuştur.
Kitap, yaklaşık 230 sayfadan ibaret olup, yeni ilavelerle 3. Bakısı yapılmıştır. Kitapta, Hınıs’ın coğrafi konumu, nüfusu, iklimi, tarihi, tarimı, eğitim ve kültür durumu, doğal kaynakları... gibi konular ön plana çıkarılarak işlenmiştir.
